پرسش :

آیا با علم بر اینکه فردی از راه ربا مالش را حاصل کرده یا خمس نپرداخته است، می توان آن مال را تصرف کرد؟

پاسخ :
کسی که از این موضوع آگاه است، نمی تواند اموالی را که خمس آن پرداخت نشده یا از راه حرام مانند ربا به دست آمده است، تصرف کند. در این بخش، فتوای برخی مراجع عظام را در این باره بیان می کنیم.
پرسش: در خانواده ای زندگی می کنم که از مال حلال مخلوط به حرام زندگی مان می چرخد و سرپرست خانواده هم نمی خواهد مال حلال مخلوط به حرام را جدا کند و خمس هم نمی دهد. تکلیف پولی که می گیرم و لباس های مورد استفاده ام و غذاهایی که می خورم و مکان نمازم چیست؟
امام خمینی رحمت الله علیه:
اگر یقین دارید اموالی که تحت تصرف شما قرار می گیرد، از مال حرام است یا [از] مال حرام تهیه شده، تصرف جایز نیست، مگر اینکه با اجازه حاکم شرع، مال حرام یا مقدار خمس مال را جدا کنید.1
پرسش: جوانی هستم که با خانواده ام زندگی می کنم. پدرم خمس و زکات اموالش را نمی پردازد. حتی خانه را از مال ربا ساخته و حرام بودن غذایی که در منزل می خورم، روشن است. با توجه به اینکه نمی توانم از خانواده ام جدا شوم، وظیفه ام را در این باره بیان دارید؟
مقام معظم رهبری مدظله العالی:
با فرض اینکه یقین داشته باشی، اموال پدرت مخلوط به رباست یا اینکه علم داشته باشی که خمس و زکات واجبش را نمی پردازد، ... استفاده از آن برایت جایز نیست، مگر در صورتی که جداشدن از خانواده و ترک معاشرت با آنها برایت مشقت داشته باشد که باز در این حالت، استفاده از اموالشان برایت جایز است، و لکن در صورتی که از مال خمس یا زکات یا مال دیگران استفاده نمایی، ضامن هستی.2
آیت الله بهجترحمت الله علیه:
در معاشرت و استفاده از اموال کسانی که انسان می داند خمس مال خود را نمی دهند، تا [فرد] علم به بودن خمس در مال مورد ابتلا ندارد، تصرف در آنها مانعی ندارد.3
آیت الله فاضل لنکرانی رحمت الله علیه:
اگر بداند عین مال مورد ابتلای ایشان، متعلق خمس است، خوردن و تصرف در آن قبل از ادای خمس، جایز نیست، ولی می توانند با اذن حاکم شرع، خمس آنچه را مصرف کرده اند، بر ذمه بگیرند و هر وقت توانستند، [آن را] پرداخت کنند و اگر تعلق خمس به همین مالی که مورد ابتلای آنهاست، مشکوک باشد، تصرف در آن جایز است.4
آیت اللّه مکارم شیرازی:
انسان نمی تواند در مالی که یقین دارد خمسش را نداده اند، تصرف کند، ولی در مال کسی که شک دارد، خمس آن داده شده یا نه، تصرف جایز است و قبول بخشش و معامله یا شرکت در مهمانی چنین کسی اشکال ندارد و تفحص و جست وجو لازم نیست.5
پی نوشتها:
1. امام خمینى رحمت الله علیه:، استفتائات، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1366، ج 1، ص 414، س 209.
2. رهبر معظم انقلاباسلامی، أجوبة الاستفتائات، ترجمه: مؤسسه فرهنگى ثقلین، 1375، چ 2، ج 1، ص 359، س 950.
3. رساله عملیه، مسئله 1408.
4. جامع المسائل، ج 1، س 791. البته عین پرسشى که ایشان پاسخ داده، این عبارت است: کسانى که خمس بدهکارند و پرداخت نمى کنند، وظیفه زن و فرزند آنها چیست؟
5. رساله عملیه، مسئله 1519.
www.irc.ir